Tiroid hastalıkları üreme çağında görülen endokrinolojik bozukluklar içinde 2. sıradadır. Tiroid hastalalıklarında oluşan şikayetlerle gebelikte gelişen fizyolojik değişikliklere bağlı oluşan şikayetlerin birbirine benzerlik göstermesi hastalığın tanısının konulmasını zorlaştırır. Tiroid bezinden salgılanan hormonlar özellikle bebeğin kendi tiroid bezi gelişip otonomi kazanmasına kadar ilk 12 haftada beyin ve sinir sistemi gelişimi için çok önemlidir. Tiroid bezinin hipertriodi ve hipotiroidi olmak üzere 2 çeşit endokrin bozukluğu vardır. Bu hastalıkların tanısı, tedavisi ve bebek üzerine etkilerini aşağıda kısaca anlatılmıştır.
HİPERTİROİDİ
Avuç içi kızarıklık, duygusal dengesizlikler, sıcağa toleransın düşmesi, bulantı , nabızda hızlanma gibi şikayetler oluşturur. Fakat bu sorunlar gebelikte de karşılaşılan sıkıntılardır. Şikayetlerin gebelikten önce de olması, 10-20 gebelik haftasından sonra da devam etmesi hipertiroidiyi akla getirir. Kanda TSH, serbest T4 ve serbest T3 seviyelerine bakılır. Hipertroidi tedavi edilmezse annede kalp yetersizliği ve tiroid fırtınası denilen hayati tehlike içeren durumlara neden olur. Hipertiroidi ayrıca gebelikte düşük, gelişme geriliği, preeklamspi ( gebelikte yüksek tansiyon ve idrarda protein saptanması ile birlikte olan anne ve bebek için oldukça ciddi bir hastalık), erken doğum, plasentanın erken ayrılması, ölü doğum gibi olumsuzluklara neden olur. Bebekte ise hipertiroidi, kalp yetersizliği, vücutta su toplama, karaciğerde büyüme, guatr oluşabilir. Hipertiroidi ilaçlarının kullanılması ise bebekte tiroid bezinin baskılanmasına ve çok nadiren de özellikle metamizol içeren ilaçlarda doğumsal olarak özellikle kafatası derisinin bazı bölgelerde olmaması ile karakterize bir anormalliğe neden olabilir. Bu risk 3/1000 civarındadır.
Hipertiroidi tedavisinin ideali tedaviye gebelik öncesi başlanmasıdır. Gebelik öncesi tedavi ile tiroid hormonları normal seviyelere gelen hastalarda yukarda bahsedilen gebelik sırasındaki olumsuzlukların gelişme riski önemli ölçüde azaltılmış olur.
Radyoaktif iyot ile tedavi edilmiş hastaların en az 4 ay gebe kalmaması önerilir. Hipertiroidi tedavisinde metamizol ve propiltiourasil grubu ilaçlar kullanılır. Propiltiourasil plasentadan metamizol grubu ilaçlara göre daha az geçer. Bu nedenle hipertroidi saptanan gebelerde ilk tercihtir. Tedaviyi takiben 3-4 hafta içinde tiroid hormon seviyelerinde düzelme izlenir. İlaçlara cevap vermeyen veya tedaviyi tolere edemeyen gebelere son seçenek olarak cerrahi önerilir. Doğum sonrası bebek hipertiroidi veya hipotiroidi açısından değerlendirilmelidir. Annenin ilaç kullanıyor olması anne sütü verilmesine engel değildir.
HİPOTİROİDİ
Genellikle gebelik öncesi adet düzensizliği şikayetleri oluşturur. Dolayısıyla çoğunlukla gebelik öncesi tanı konulmuştur. Tanı konulmayan hastalarda hipotiroidide gelişen şikayetler normal gebelik şikayetleri ile karışıp, tanıyı geciktirebilir. Hipotiroidide soğuk toleransının olmaması, kalp hızında azalma, tendon reflekslerinde yavaşlama gelişebilir. En sık sebebi otoimmün bir hastalık olan Haşimoto tiroiditidir. TSH seviyesinin yüksek , serbest T4 seviyesinin düşük olması tanıyı koydurur. Gebelikte çok nadir de olsa hayati tehlike içeren miksödem koması oluşabilir. Vücut ısısında düşme, kalp atış hızının azalması, vücutta sodyum , şeker seviyesinin düşmesi ve bilinç kaybı ile birlikte olan oldukça ciddi bir durumdur. Gebelikte kontrol edilmeyen hipotiroidisi olan hastalarda preeklampsi ve gebeliğin indüklediği hipertansiyon gelişme riski daha fazladır.
Gebelikte tedavi edilmeyen hipotiroidisi olan hastalarda daha önce de bahsedildiği gibi gebelik başında bebeğin beyin ve sinir sistemi gelişimi için önemli olan T4 tiroid hormonu düşük seviyelerde olduğundan sinir sistemi gelişimi olumsuz yönde etkilenebilir. Annede ağır iyot eksikliğine bağlı hipotiroidi varsa bebeğin beyin gelişimi zarar görerek kretenizm denilen sağırlık-dilsizlik, spastik motor bozukluğu ve hipotiroidi ile beraber olan hastalık oluşabilir. Gebeliğe tiroid hormon seviyeleri normal olarak giren hastalarda gebelik süreci iyidir. Hipotiroidi hastalarında tedavi levotiroksindir (tefor, levotiron). Serbest T4 seviyesi ölçülerek en uygun doz bulunur ve 4-6 hafta aralıklarla kontrol edilir. Demir ilaçları ile aynı anda alınmamalıdır.
Hem hipertiroidi hem hipotiroidi hastalarında gebeliğin seyrinin etkilenmemesi için en önemli tedbir gebelik öncesi tiroid hormon seviyelerin normal düzeylere çekilmesidir. Bu sağlanamadıysa gebelik erken dönemlerinde de tanı konulup tedaviye derhal başlanması benzer olumlu sonuçları verir. İlk gebelik muayenesinde rutin testlere TSH eklenmesi tanıya gidilmesinde oldukça yararlı olacaktır